یکی از خزانه‌های موسسه‌ی فرهنگی موزه‌ها، خزانه جواهر و آرایه است. اشیاء این خزانه شامل انواع زیورآلات باستانی، معاصر، گوهرهای کار شده، گوهرهای پیاده، و آنچه به زیبایی و زیباتر شدن انسان یا محیط پیرامون وی که در ساختار آن ، فلز گرانبها یا گوهرهای قیمتی به کار رفته می‌باشد.

واژه‌ی «جواهر» اینگونه تعریف شده : «جمع جوهر، سنگ گرانبها، مانند الماس، یاقوت، زمرد،  …) (دهخدا، ۷۸۹۴)  جوهر هم معادل گوهر است. علم جواهرات را ، علم سنگ‌های با ارزش یا کانی‌های با ارزش نامیده‌اند. معمولا گوهرها بر روی فلزات گران‌بهاء کار شده‌اند و این فلزات به ارزش این اشیاء افزوده‌است.

آرایه‌ و گوهر جزئی از هویت و ثروت هر کشوری محسوب می‌شود و ارزش آن بر کسی پوشیده نیست. در این خزانه اشیائی از ادوار مختلف، زندگی انسان‌ها موجود است، و هر یک داستان و روایتی از دوران خود، همراه دارد.

واژه‌ی «آرایه» مفهومی را بیان می‌کند که بیشتر جنبۀ تزیینی دارد تا ساختاری، دربرگیرند‌ه‌ی انواع تزیین‌ها است، آرایه در معنای عمومی، مجموعه‌ی اشیا، اسباب و لوازمی که برای آراستن شخص، مکان، یا وسیله‌ایی کاربرد داشته ‌است.

با توجه به تعریف واژه‌های فوق نام خزانه‌ی جواهر و آرایه، برای این خزانه در نظر گرفته شده‌است.

قدیمی‌ترین شی این خزانه حدودا به دو هزاره‌ و پانصد قبل از میلاد (حدودا ۳۵۰۰ سال) و جدید‌ترین آن‌ها بیش از چهل سال قدمت دارد. این اشیاء از تاریخ ، فرهنگ، اوضاع سیاسی و اجتماعی و … دوران خود نشان یا علائمی دارند. در این خزانه آثار باستانی و زیورآلاتی وجود دارد، که حاصل هنر دست، هنرمندانی است که با ذوق و خلاقیت و ابزار ابتدایی و بسیار ساده شی را خلق کرده‌اند، از آن جمله گردنبندهایی که با خمیرشیشه یا گل رُس ساخته و پرداخته شده است را می‌توان نام برد.

آثار این خزانه به فراخور کاربرد، به دسته‌بندی‌های متفاوت تقسیم شده‌اند : اولین کاربردی که برای آثار این خزانه تصور می‌شود، به عنوان زیور برای افراد است. تقسیمات دیگر این خزانه شامل : انواع مجسمه‌ها، ظروف، تزئینات منزل، مهرها و نشان‌ها و … با کاربردهای متفاوت است. دلیل اینگونه دسته‌بندی‌ برای این خزانه وجود فلزات گران‌بها و گوهرهای قیمتی و ارزش مادی آنها است.

تعداد کل اشیاء این خزانه حدود نه هزار کد شی می‌باشد که در گروه‌های نامبرده فوق قرار دارد.