خزانه ها / گنجینه جنگ افزارهای تاریخی
گنجینه جنگ افزار های تاریخی با بیش از چهار هزار قبضه سلاح از انواع سرد و گرم و بازه زمانی پیش از تاریخ تا حال حاضر مجموعهای گرانقدراز آلات و ادوات تاریخ رزم و جنگ آوری را در خود جای داده است.
طبقه بندی سلاحها در گنجینه جنگ افزار بر اساس کاربرد آنها شامل :
- سلاح سرد: خنجر، دشنه، یا شمشیرکوتاه، شمشیر، سرپیکان، سرنیزه، گرز، تبر، دهنه های اسب..
- سلاح گرم: تفنگ ها ( فتیله ای، چخماقی، دنگی، شکاری، بادی، طپانچه…)
- ابزار و ادوات دفاعی: زره، سپر، کلاه خود،ساعد بند، ..
- ابزار و یراق اسب و سایر تجهیزات نظامی…
- مجموعه عصا (عصاهای شخصیت کش و عصاهای تعلیمی …..)
بیش از هزار قبضه سلاح سرد مفرغی شامل خنجر، دشنه، شمشیر، گرز، سرتبر، نیزه ، سرپیکان، دهنه اسب، روکش تیردان مربوط به مناطق شمال و شمال غرب ایران درگنجینه جنگ افزار موسسه فرهنگی موزها نگهداری میشود که برخی از این سلاح ها در جنگها استفاده میشده و برخی دیگر همانند شمشیرهای ماسک دار صرفا آیینی و تدفینی بوده است. شمشیرهای گوشی ، شمشیرهایی دوفلزی هستند که از هر دو فلز آهن و مفرغ در ساخت آن استفاده میشده است شکل قبهی این شمشیرها به شکل گوش بوده و به همین خاطر به شمشیرهای گوشی شکل معروف هستند این سلاح از جمله سلاحهای شاخص در خزانه جنگ افزار به شمار میآید. پس از سلاح های مفرغی، سلاح های آهنی ساخته شد. از آنجاییکه کیمیاگران و دانشمندان همواره تلاش داشتند فلز مستحکم دیگری را بسازند، آنها توانستند با اضافه نمودن کربن به آهن فلز مقاوم تری به نام فولاد را تهیه نمایند. این فولاد به دو روش ساخته می شد :
الف – فولاد جوهردار:
فولاد جوهردار یا پولاد گوهردار و یا فولاد بوته ای (Crucible Steel) ، نمونه ای از اوج هنر و صنعت فلزکاری در ایران است که ساختار آن دارای استحکام و پیچیدگی بسیار است، و در طول زمان های مختلف برای ساخت تیغه های شمشیر ، خنجر، کارد، پیش قبض، تبرزین، قداره و قمه کاربرد داشته است. نمونه هایی از این سلاح ها با تیغه های فولاد جوهردار در گنجینه جنگ افزار نگهداری میشود.
ب – فولاد دو لایه یا فولاد لایه ای :
فولاد لایه ای بیشتر در ساخت سلاح های دیگر بخصوص لوله تفنگ از آن استفاده می گردید. تعدادی از تفنگ های چخماقی و دنگی لوله بلند که جنس آنها از فولاد لایه ای است در گنجینه نگهداری میشود.
همزمان با حکومت صفویه در قرن ۱۷ میلادی برابر با قرن ۱۱ هجری ، سلاحهای گرم و آتشین در اروپا رو به پیشرفت و تکامل گذاشت. پس از آن این سلاح ها رفته رفته از اروپا به سایر ممالک از جمله ایران راه پیدا نمود. و با آمدن سلاح های آتشین، سلاح های سرد کاربردشان کم و کمتر شد. اولین تفنگهایی که توسط ایرانیان بکار گرفته شد و شروع به ساخت آن نمودند تفنگهای فتیله ای بود. با رشد و توسعه و پیشرفت این سلاح و رفع معایب آن در هنگام تیراندازی ، تفنگهای چخماقی در زمان حکومت افشاریه و زندیه وارد میدان نبرد شد و همراه با تفنگهای فتیله ای مورد استفاده قرار گرفت. بواسطه اینکه تفنگهای چخماقی در هنگام بارش باران، از کار می افتاد و عملا غیر قابل استفاده بود، صنعتگران به دنبال راهی برای رفع این عیب بودند تا اینکه موفق به ساخت تفنگهای چکشی یا دنگی شدند . با ساخت تفنگهای جدید ، کاربرد تفنگهای قدیمی کمرنگ تر شد تا اینکه بطور کلی استفاده از آنها در جنگها از بین رفت. در گنجینه جنگ افزار موسسه فرهنگی موزه های بنیاد دو قبضه تفنگ با سیستم فتیله ای نگهداری می شود که به آن تفنگهای جزایری یا جزائلی یا قلعه کوب هم گفته می شود. همچنین در این گنجینه انواع تفنگ های چخماقی و دنگی موجود است. لوله ی تفنگ متعلق به عباس میرزا و تفنگ دنگی محمد شاه قاجار از شاخص ترین سلاح های گرم این گنجینه است . همچنین انواع تفنگهای شکاری و طپانچه های سرپر چخماقی و دنگی و کلت و رولور از جمله رولور ناصرالدین شاه قاجار از جمله سلاحهای این مجموعه به شمار میرود.
ابزار و ادوات تدافعی، ابزاری که جنگجویان در جنگها برای حفظ جان خود در برابر سلاح های متخاصمین بکار می گرفتند شامل زره، کلاهخود، چهارآیینه، زانو بند ، ساعد بند ، سپر و … و همچنین مجموعه عصاها که در بین آنها عصاهایی با کاربرد سلاح گرم که به عصاهای شخصیت کش معروف هستند در گنجینه جنگ افزار نگهداری می شود.
نام اثر : کلاه خود دوره : قاجار جنس : فولاد
خنجر، دوره قاجار، ساخته شده از مس و فولاد
چاقو عثمانی، قرن 18، ساخته شده از فولاد
نام اثر : سپر چهار آینه جنس : فولاد
نام اثر : کلاه خود دیو سر دوره : قاجار جنس : فولاد