خزانه ها / گنجینه سفال

گنجینه سفال شامل حدود  ۱۵۷۰۰قلم شی نسبتا” سالم که همه آنها از جنس خاک رس و یا کائولین(بدل چینی)است. اشیای موجود در این گنجینه به ابعاد متفاوت و با  کاربری های گوناگون و در اشکالی چون خمره،کوزه،کاسه،تنگ،بشقاب،لیوان و فنجان،ظروف چند قلو و..ساخته شده است. از نظر کاربری برخی صرفا” آئینی و تدفینی است  و در زندگی روزمره کاربردی نداشته ولی بیشتر آثار جهت استفاده در زندگی روزانه و رفع نیازهای ضروری در آشپزخانه(پخت و پز) و یا ذخیره ی آب و آذوقه ساخته و به کار گرفته شده است.

سفالینه های برجسته ای در ادوار مختلف فرهنگی و تاریخی در مجموعه نگهداری می گردد که در نوع خود کم نظیر است. در دوره پیش از تاریخ چند نمونه سفال چند رنگ موجود است که از نمونه های بسیار ارزشمند و کمیاب است. سفالینه های دو رنگ یا چند رنگ درعصر مفرغ رایج بوده و در بخش وسیعی از ایران ساخته و تولید شده است. بر اساس مطالعات، مرکز اصلی اینگونه سفالها مناطق غربی ایران و کناره دریاچه ارومیه و تحت تاثیر آناتولی بوده و بعد ها دامنه آن گسترش یافته و تا فلات مرکزی و نواحی چون ابراهیم آباد دشت قزوین نیز رسیده است. در حوزه فرهنگی جنوب شرق ایران از جمله محوطه ای چون شهر سوخته نیز می توان سفالینه های چند رنگ را مشاهده کرد. در دوره تاریخی قمقمه های اشکانی با تنوع طرح و ابعاد و نقش از سفالهای برجسته است که بیشتر اینگونه سفالینه ها در مناطق شمال غرب ایران تولید می شده است. اما در دوران اسلامی به کار گیری فنون مختلف و متنوع  سفالگری و گسترش این صنعت، سفالینه های برجسته و با ارزش و نایاب زیادی موجود است و ارزش این مجموعه را نسبت به دیگر مجموعه های کشور چندین برابر کرده است. از جمله سفالینه های باارزش و بر جسته اسلامی سفالینه های بدون لعاب، قالبی، گلابه ای منقوش، لعاب پاشیده، لعاب یک رنگ، اسگرافیتو، شانلوه، مینائ،زرین فام، سیاه قلم، سیلوئت، سفالینه لاجوردی زر اندود، سفید و آبی، سلادون، کوباچی، گمبرون و چند رنگ کرمان و مشهد قابل ذکراست.

سفالینه های تدفینی عصرآهن با اشکال متنوع  از آثار ویژه مجموعه است که بیشترین آنها مربوط به شمال و شمال غرب ایران است و از نظر رنگ خمیره و تکنیک ساخت وشکل ظروف بسیار خاص و از نظر زیبائی شناسی و شناخت فرهنگ اساطیری مکتوم در آن بسیار غنی است.

قدیمی ترین اثر موجود در گنجینه با توجه به مطالعات به عمل آمده و نظرات کارشناسان مربوط به عصر نوسنکی است و قدمتی در حدود ۸۰۰۰ سال قبل از حال و هزاره ششم ق.م است. نمونه موجود در گنجینه به شکل یک کاسه کوچک که بر روی آن به رنگ سیاه نقوش ساده هندسی نقش شده است. قدیمی ترین سفال موجود در گنجینه مربوط به اولین سفالهای ایران و آغاز یکجا نشینی می شود.

مجموعه سفالینه های گنجینه به سه دسته؛ پیش از تاریخ- تاریخی واسلامی قابل طیقه بندی بوده و هر یک از ادوار نیز به اعصار کوچکتر قابل تقسیم است. سفالینه های پیش از تاریخ به دوران نوسنگی-کلکولیتیک(مس و سنک)مفرغ و آهن تقسیم شده و هر یک از این دوره ها نیز خود به دوران قدیم –میانه و جدید طبقه بندی می شود. در عصر تاریخی دوران هخامنشی –پارت و ساسانی   قرار دارد و در دوره اسلامی سه دوره قرون اولیه –میانه و متاخرهجری وجود دارد وهریک به ادوارکوچکتر قابل تقسیم است. در کنار این تقسیم بندی سفالینه ها توجه به تکنیک و سبک سفال نیز اهمیت داشته  و تکنیک ها و سبک زیادی در مقاطعی از تاریخ پدیدار و بعد از مدتی متروک شده است.